Перайсці да асноўнага змесціва
Беларуская сацыял-дэмакратычная партыя (Грамада) Сайт прыхільнікаў Думаем пра кожнага - працуем разам!
Думаем пра кожнага - працуем разам!
Беларуская сацыял-дэмакратычная партыя (Грамада) Сайт прыхільнікаў

Форма пошуку

  • Facebook
  • В Контакте
  • Галоўная
  • Партыя
    • Хто мы?
    • Статут БСДП
    • Структура
    • Дакументы
    • Як уступіць у БСДП?
    • Падтрымаць БСДП
    • Гісторыя сацыял-дэмакратыі ў Беларусі
    • БСДП у асобах
    • Бібліятэка сацыял-дэмакрата
  • Кіраўніцтва БСДП
    • Прэзідыум БСДП
    • Цэнтральны камітэт БСДП
    • Цэнтральная Рэвізійная Камісія БСДП
  • Навіны
    • Аналітыка
    • Гісторыя і культура
    • Грамадства
    • Жанчыны БСДП
    • Палітыка
    • Партыйнае жыццё
    • Эканоміка
  • Блогі
  • Выданні БСДП
    • Бюлетэнь "Сацыял-дэмакрат"
    • Часопіс "Адлюстраванне"
  • Мультымедыя
    • Вiдэа
    • Фота
  • Кантакты
Гісторыя і культура

КАЛІ ВЕРНЕЦЦА МЯККІ ЗНАК?

аўторак, 27 Жнівень 2013 10:11 Aўтар: Сяргей Вясёлкін Крыніца: “Товарищ.online”

У гэты дзень, 26 жніўня 1933 года, была прынятая прынята пастанова Савета народных камісараў БССР, якая дагэтуль падзяляе “шчырых беларусаў” на “чыстых” і “нячыстых”. Большасць ведаюць пра пастанову «Аб зменах і спрашчэнні беларускага правапісу» СНК БССР тое, што яна скасавала мяккі знак у некаторых словах. Але філолагі-адмыслоўцы кажуць пра тое, што адным мяккім знакам тут не абышлося. 

Пастанова СНК БССР “Аб зменах і спрашчэнні беларускага правапісу” унесла значныя змены ў правапіс (замацаванне акання ва ўсіх ненаціскных складах пасля цвёрдых зычных, адмена перадачы на пісьме асімілятыўнай мяккасці зычных, змяненні ў напісанні некаторых запазычаных слоў). Здавалася б, ну і што? Пасля рэвалюцыі шмат зменаў былі і ў рускай мове: напрыклад, адмена непатрэбных “яцяў” і цвердага знаку напрыканцы словаў. Але адмыслоўцы лічаць, што беларуская мова была скажоная на карысць расійскай.

Напрыклад, гісторык, прафесар Леанід Лыч лічыць, што ў рэформе было больш палітыкі, чым філалогіі. “З увядзеннем новага правапісу беларуская мова воляй пэўных людзей была істотна набліжана да расійскай, шмат у чым страціўшы сваю самабытнасць, а галоўнае — магчымасць супраціўляцца асіміляцыі з боку апошняй. Свядомае, мэтанакіраванае набліжэнне да расійскай мовы відаць хаця б з новага напісання наступных слоў: цвет замест цьвет, адпаведна снег — сьнег, з'есці — зьесці, гарадскі — гарадзкі, волжскі — волскі, метр — метар, фунт — хунт. У дачыненні да небеларусаў лічылася правільным ужываць толькі Іосіф, Нікалай, а беларусы маглі пры жаданні пісаць свае імёны Базыль і Васіль, Восіп і Язэп, Янка і Іван. Менавіта з гэтага часу і пачалося перакручванне ў розных асабовых дакументах напісання самабытных, арыгінальных беларускіх імёнаў, у выніку чаго нанесена вялікая шкода нацыянальнай культуры. Набліжэннем правапісу беларускай мовы да расійскай трэба лічыць дазвол на пашырэнне ў першай дзеепрыметнікавых форм, напісанне не пад націскам «о» ва ўсіх інтэрнацыянальна-рэвалюцыйных словах, напісанне «не» і «без» праз «е» незалежна ад націску наступнага за ім слова. Асіміляцыйная накіраванасць рэформы 1933 года з'яўляецца яе галоўнай сутнасцю, дамінантай. Усё пазітыўнае ў рэформе — вельмі нязначнае ў параўнанні з нанесенай ёю шкодай беларускай мове”, — піша Леанід Лыч.

Той жа пазіцыі прытрымліваецца філолаг, мовазнаўца Вінцук Вячорка. “Гэта нельга лічыць нейккім прагрэсам: прагрэсам гэта называлі бальшавікі, якія русіфікавалі беларускую мову”, — заявіў ён карэспандэнту “Товариш.online”. Пры гэтым ён падкрэсліў, што “русіфікацыйная палітыка” тады ішла па ўсіх савецкіх рэспубліках: і ва Украіне, і ў краінах Цэнтральнай Азіі, дзе традыцыйную лацінку пераводзілі на кірыліцу, і русіфікацыя ў нейкай ступені закранула нават ідыш.

Што ж кепскага было ў той рэформе? На думку Вячоркі, яна не мела як навуковага абгрутнавання, так і не адпавядала тэндэнцыям развіцця жывой беларускай мовы. Прынамсі, тое, чаму на вучылі ў школе: “Яке чуецца, так і пішацца”, пад час рэформы было значна ўскладнена.

“Дарэформенны правапіс быў па напісанні блізкі да вымаўлення. Прыкладам, “Нясвіскі” у выніку рэформы пачалі пісаць “Нясвіжскі”, а гэта ўжо прыводзіць да няправільнага вымаўлення, чаму нашая школа не вучыць. У выніку рэфармавання беларуская мова была адсечаная ад еўрапейскага культурнага кантэксту. У беларускай мове было шмат германчскіх і лацінскіх запазычанняў здаўна, у той час, калі ў Расію гэтыя словы прыходзілі толькі ў 18-19 стагоддзях. І русіфікацыя запазычанняў таксама была кепскай справай. Быў уведзены цэлы шэраг не ўласцівых мове дзўеепрыметнікаў, “эксплуаціруемыя”, “эксплуатуемыя” замест “якія эксплуатуюцца” і гэтак далей”, — кажа Вячорка.

Супрацьстаяць жа русіфікацыі мовы ў 1933 годзе амаль ніхто не мог, бо ўжо ў той час рэпрэсіі супраць беларускай інтэлігенцыі прывялі да таго, што, напрыклад, ва ўсім інстытуце міовазнаўства не засталося ніводнага мовазнаўцы, лічыць спецыяліст. Разам з філолагамі і мовазнаўцамі былі высланыя і рыхтаваліся да знішчэння паэты і пісьменнікі, якія займаліся моўнымі пытаннямі. “У выніку, дзякуючы свайму аўтарытэту, застаўся толькі Якуб Колас, які з прыкрай усмешкай заўважаў, што гэтая рэформа мае палітычную матывацыю”, — адзначае Вячорка.

У выніку, па яго словах, дагэтуль у беларусі ёсць два варыянты правапісу і, часткова, два варыянты граматыкі. І нават не таму, што так склалася гістарычна, бо Заходняя Беларусь і эмігранцкія колы на савецкі правапіс не пераходзілі. А таму, што жывая мова нікуды не падзелася, яна мае свой уплыў, і “тарашкевіца” да яе бліжэйшая, чым “наркамаўка”. “Гэтая праблема не жахлівая, не непераадольная, але яна ёсць”, — кажа Вячорка.

Што ж тычыцца будучыні беларускай мовы, то Вячорка ўпэўнены, што Беларусь, калі будзе сапраўднай незалежнай нацыянальнай краінай, вернецца да “тарашкевіцы”. “Нездарма зараз антыбеларуская ўлада змагаецца з мовай юрыдычнымі інструментамі — напрыклад, уводзіць адказнасць для СМІ, якія карыстаюцца класічным правапісам. Нездарма і апошнія змены ў правапіс зацверджаныя ў якасці закону. Тыя ж, хто ў жыцці размаўляе па-беларуску, адзначце, карыстаюцца класічным правапісам”, — кажа мовазнаўца.

Старшыня Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны Алег Трусаў падзяляе думку Вінцука Вячоркі. “Некаторыя элементы “тарашкевіцы” вяртаць трэба. І гэта трэба зрабіць пры найпершых спрыяльных умовах. Гэта тычыцца напісання мяккага знаку у некаторых словах, і напісання “ня” перад націскам. Дарэчы, пра такую рэформу ТБМ казаў яшчэ у 1990-х гадах мінулага стагоддзя. Што ж тычыцца напісання некаторых запазычаных і замежных словаў, то змяняць іх правапіс не варта”, — сказаў Трусаў карэспандэнту “Товарищ.online”.

Ён таксама падкрэслівае, што такое напісанне наблізіла б пісьмовую беларускую мову да жывой мовы. “Але трэба гэта рабіць, калі адносіны да мовы палепшацца, і будуць спрыяльныя ўмовы для такой рэформы. Гэта будзе такая “мяккая” рэформа, а не кардынальная”, — лічыць Трусаў.

Апошнія навіны з гэтай катэгорыі

23.03 100 гадоў таму браты Луцкевічы пераканалі ўрад БНР, што Рэспубліка павінна стаць незалежнай
15.03 Першы Усебеларускі з’езд. Апошні ўсебеларускі (відэа БелСат)
09.03 Анатоль Сідарэвіч. 9 сакавіка — 100 год нашай першай Канстытуцыі
07.03 Адкрыцьцё мемарыяльнай дошкі ў гонар братоў Луцкевічаў адбудзецца 13 сакавіка
07.03 Да 80-годзьдзя з дня нараджэньня Міхася Чарняўскага (відэа)
25.02 Да 100-годдзя БНР. Знойдзена магіла кіраўніка ўрада Беларускай Народнай Рэспублікі Язэпа Варонкі

БСДП - 25 гадоў!

promo video

Аўтары блогаў

Ігар Барысаў
Андрэй Казановіч
Анатоль Cідарэвіч
Cяргей Адамовіч

Блогi

Ігар Барысаў
Прамова на пасаду старшыні БСДП
Андрэй Казановіч
Віншую вас грамадзяне Лiтвы са знамянальнай датай —...
Так рэагуюць з Палаткi на падзеi у Вучэбным цэнтры...
Беспредел и бесправие граждан в день Конституции.
Ігар Маслоўскі
Нельзя просто так взять и все время воровать победу
Усе блогі

Нумары нашай газеты

№15
№14
№13
Усе нумары

Жанчыны БСДП

Камітэт па правах чалавека ААН...   Камітэт па правах чалавека ААН разгледзіць скаргу...
Образованные женщины в США стали больше...          Женщины с высоким уровнем...
Белорусских женщин в политику и к деньгам... Присутствие женщин в сфере, где принимаются решения, влияющие на...

Катэгорыі

Аналітыка
Гісторыя і культура
Грамадства
Жанчыны БСДП
Палітыка
Партыйнае жыццё
Эканоміка

Партнёры

     

Кампания Право выбора

Партыя

  • Хто мы?
  • Статут БСДП
  • Структура
  • Дакументы
  • Гісторыя сацыял-дэмакратыі ў Беларусі
  • БСДП у асобах

Навiны

  • Партыйнае жыццё
  • Жанчыны БСДП
  • Палітыка
  • Эканоміка
  • Грамадства
  • Аналітыка
  • Гісторыя і культура

Выданнi БСДП

  • Бюлетэнь "Сацыял-дэмакрат"
  • Часопіс "Адлюстраванне"
  • Facebook
  • В Контакте
bsdpps@tut.by © БСДП-2018 Усе правы абароненыя